Şah damarı darlıkları veya tıbbi adıyla Karotis stenozları boyundaki karotis arterinin (Şah damarı) daralmasını veya tıkanmasını tanımlar. Karotis arteri beyine kan sağlayan ana damardır. Bu tıkanmanın nedeni aynı zamanda ateroskleroz da denilen birbiri üzerine birikerek plak oluşturan yağlardır. Bu yağlı madde damarın iç duvarında birikerek damarda daralmaya ve iç kısmında düzensizliklere neden olur. Aynı zamanda koparak beyin damarlarında tıkanmalar yapan kan pıhtılarının oluşmasına da neden olur.
Beyine giden kan akımı kesildiğinde beyinin besin ve oksijeni kesilmiş olur ve bu durum hayatı tehdit eden önemli şikayetlerin sebebidir. Bu şikayetler, görme kaybı, konuşma bozukluğu, söyleneni anlayamama, kol, bacak veya her ikisini birden hareket ettirememe olarak özetlenebilir. Bunların bir bölümü geçici olabilir aşağı yukarı bir iki gün içinde geçer. Bu duruma geçici iskemik atak denir, oluşan pıhtı kendiliğinden erir ya da tedaviyle erir ve damar sistemi yeniden düzgün olarak çalışmaya başlar. Eğer bu geçmez de kalıcı olursa inme, felç şeklinde ortaya çıkar. İnme, sakatlıkların ve ölümün başta gelen sebeplerindendir. Şah damarı darlıkları veya Karotis stenozları inmenin en önemli nedenlerinden birisidir. Aynı zamanda kalp ve kanser hastalığından sonra en sık rastlanan ölüm sebebidir
Şah damarı darlıkları ile ilgili bir çok risk faktörü vardır. Bu risk faktörleri; ilerlemiş yaş, yüksek tansiyon (kan basıncı 140/90 altında tutulmalıdır.), sigara, yüksek kan yağları ve kolesterol düzeyleri, (başta LDL olmak üzere kanda yüksek kolesterol düzeyleri bu hastalığın gelişimini hızlandırır), kontrolsüz Diyabet veya yüksek kan şekeri, alkol ,sedanter yaşam (hareketsiz yaşam) ve şişmanlık (obezite) olarak özetlenebilir.
Belirtileri nelerdir?
Karotis hastalarının çoğunda bir şikayet yada belirti olmayabilir. Ancak hastalık ilerlediğinde günün birinde aniden inme gelişebilir. İnme bazen daha hafif şikayetlerden sonra ortaya çıkabilir. Bu şikayetlere geçici iskemik atak (TIA, transient iskemik atak) ismi verilir. Genellikle olay daralmış yada tıkanmış damardan beyne zaman zaman pıhtı atması ve pıhtı ile tıkanan beyin bölgesinin fonksiyonlarının kaybından kaynaklanır. Bu şikayetle çoğu kez birkaç saat en fazla 24 saatte düzelir. Geçici şikayetler ise
Bu şikayetler çoğunlukla hiçbir iz bırakmadan genelde bir saat, en geç bir saat içinde kaybolur. Bu durum genelde daha kalıcı ve ağır olan inmenin habercisidir. İnme aynı şikayetlerin 24 saatten uzun sürmesi durumudur. Yani körlük, vücudun bir tarafında felç, konuşma güçlüğü ve bazen şuur kaybının uzun süreli veya kalıcı olmasıdır. Hastaların bir bölümü bu olay nedeni ile ölebilir.
Hastaların dörtte birinden fazlasında bir yıl içinde tekrar inme gelişir. Bu şikayetler eğer oluşmuş ise ilerleyen dönemde tekrar inmeye neden olabileceği için bir an önce bir kalp damar cerrahına muayene olmak gereklidir.
Kalp damar cerrahınız boynunuzda şah damarınızın üzerine steteskobunu koyduğunda bazı sesleri duyabilir. Bu duyulan sese üfürüm adı verilir ve bu ses basınç farkı olan iki yer arasında veya dar bir yerden türbulansla geçen kanın çıkarttığı sestir ve şah damarı darlıkları için fikir verir. Teşhisde kullanılan diğer testler arasında:
Eğer hastada bir beyin hasarı sözkonusu ise elbette hastaya beyin tomografisi ve beyin MR tetkikleri uygulanmalıdır.
Tedavi
Tedavide 3 seçenek mevcuttur. Bunlar sırası ile ilaç tedavisi, endovasküler tedavi (anjiografi ile stent konulması) ve cerrahi tedavi (endarterektomi) olarak sayılabilir.
Karotis arterindeki daralmanın %50 den daha az olması ve bu darlıkların hastada şikayet yaratmaması durumunda hastalarda muhtemel bir inme veya tromboembolik olayı (beyine pıhtı gitmesi) önlemek için pıhtıönler ilaç verilmesi gerekir.
İlaç tedavisi dışında 2 yöntem mevcuttur. Cerrahi olarak plağın çıkarılması ve şah damarına stent konulması. İki yöntemin de kullanılmasının uygun olduğu ve olmadığı durumlar mevcuttur. İki yöntemden sonra da pıhtıönler ilaç tedavisinin kullanıması ve risk faktörlerini azaltmak son derece önemlidir.
Karotis arter darlığında altın standart olarak kabul edilen cerrahide karotis endarterektomi ameliyatı uygulanır. Ameliyat lokal anestezi altında, hasta uyanıkken yapılır. Ameliyatta uygulanan işlem darlığa sebep olan plağın damar içinden sıyrılarak çıkarılması ve damarın çapına göre, gerekirse bir yama konularak daralmış damar genişletilmesidir. Hastalar bu yöntemle ortalama 2 günde taburcu olmaktadır.
Ameliyatın uygun olmadığı bazı durumlar vardır. Bu durumlar ameliyat edilecek olan damardaki darlığın kafa kaidesine uzanması ve cerrahi sınırın ideal olmaması, ameliyat için çok riskli hasta grubu olması, boyun bölgesine geçirilmiş ameliyat ve radyasyon tedavisi geçirmiş hasta grubu olması olarak özetlenebilir. Bu durumda da hastalara anjiografi yapılarak, karotis arter stentlemesi uygulanmalıdır.