Okul öncesi dönem, yetişkin için temel oluşturan pek çok alışkanlığın geliştirildiği bir dönemdir. Bu yaşlarda yetersiz ve dengesiz beslenme durumunda, fiziksel gelişimin yanı sıra zeka gelişimi ve öğrenme yetenekleri de olumsuz yönde etkilenmektedir. Ancak bu dönemde yeterli ve dengeli beslenmek kadar iyi geliştirilmiş beslenme alışkanlıkları edinmek de önemlidir.
Okul öncesi dönem çocuğu taklitçidir. Anne, baba varsa bakım veren başka kişiler kendi yiyecek alışkanlıklarının, sevdikleri ve sevmedikleri şeylerin çocuk tarafından taklit edileceğini bilmelidirler. Ebeveynlerin çocuğa yemek yedirme konusundaki ısrarları, ödüllendirme ve ceza verme gibi yemek yeme sürecini vurgulayan tutumları çocuğun yeme alışkanlıklarını olumsuz yönde etkileyecektir. Çocuğun yemek saatleri de aile ile aynı masada oturması ve keyifle bu saatlerin paylaşılması uygun beslenme alışkanlığı kazanması açısından büyük önem taşır.
Okul öncesi dönem çocuğu besinlere karşı belirli ve kesin tavırlar koymaya başlar. Bu yaş çocukları besin grupları içinde en az sebzeleri severler. Ayrıca bu yaş çocukları besinleri karışık olarak tüketmekten hoşlanmazlar, besini tanıyabilecekleri şekilde görmek isterler. Bu yaş çocukları keskin kokulu lahana, karnabahar, pırasa, kereviz gibi sebzelerin yerine çiğ yenilebilen domates, havuç gibi sebzeleri yemeyi tercih ederler. Aile sebzeleri sevmiyor ve yemiyor diye üzülmemeli ve bu konuda çocuğa karşı zorlayıcı olmamalıdırlar. Çocuğun yemediği yemekleri belli aralıklarla pişirerek kendileri tüketmeye devam ederlerse çocuk sofrada gördükçe bir süre sonra denemek isteyecektir. Çocuğun sınırlı da olsa yediği birkaç sebze ve yediği çeşitli meyveler, sebze ve meyve grubundan alması gereken besin öğelerini karşılamak için yeterlidir.
Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Enerji ve Besin Öğesi Gereksinimleri
Çocuklar yetişkinlerle aynı besinlere gereksinim duyarlar, ama miktar daha azdır. Okul öncesi dönem çocuklarının öğün saatleri düzenli olmalı ve öğün atlanmamalıdır. Kahvaltı alışkanlığı kazandırmakta çok önemlidir. Bu yaş grubu çocuklar arasında da besin gereksinimleri birbirine eşit değildir. İri çocuklar daha fazla, ince ve narin yapılı çocuklar daha az tüketebildikleri gibi, aynı yaş ve yapıdaki iri çocuklarda enerjiyi farklı kullanabilirler.
Enerji
Çocuklar sürekli büyüme ve gelişme süreci içindedirler. Bu durum, bazal metabolizma için harcanan enerjinin (dinlenme anında) yüksek olması anlamına gelir. Bir de bu enerjinin üzerine çocukların fiziksel aktiviteleri eklenirse günlük enerji gereksinimleri oldukça artar.
Enerji vücudun düzenli çalışması, sıcaklığının korunması , hareketlerin düzenlenmesi ancak uygun miktarda alınan enerji ile sağlanır.
Protein
Bu dönem çocukların protein gereksinimi bundan önceki dönemlerde olduğu gibi yüksektir. Bedenin oksijen taşıma, mikroplarla savaşma, dokuları besleme gibi yaşamsal birçok işlevi besinlerle alınan yeterli proteinler sayesinde gerçekleşmektedir. Okul öncesi dönem çocuklarının protein gereksinimlerinin iyi kalite protein içeren et, süt, yumurta gibi besinlerden sağlanması önemlidir.
Yağ
Yetersiz yağ alımı yetişkinler için çok fazla sorun yaratmaz. Oysa çocuklarda yetersiz enerji alımına sebep olabilir. Yağlar enerji sağlamalarının yanı sıra, yağda eriyen vitaminlerin kullanılmasında ve sinir sisteminin çalışmasında rol alırlar.
Karbonhitratlar
Yetişkinlere ve okul çağındaki çocuklara kıyasla okul öncesi çocukların beslenmesinde karbonhidratlardanlardan şeker ve şekerli besinler enerjinin büyük kısmını sağlarlar. Oysa şeker alımı ile iştahsızlık ve diş çürümeleri arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Bu riski azaltmak için şekerli içeceklerin, tatlıların, bisküvi , çikolata gibi besinlerin tüketilmemesi gerekir.
Mineraller
Çocuklar için en önemli mineraller, kalsiyum,fosfor ve demirdir. En iyi kalsiyum kaynakları süt, peynir, yoğurt, susam, fındık ve yeşil yapraklı sebzelerdir. Demirden zengin besinler ise; kuru baklagiller, kuru yemişler, pekmez, kuru meyveler, et, yumurta ve yeşil yapraklı sebzelerdir.
Vitaminler
Vitaminler yağda ve suda erime durumlarına göre iki grupta toplanırlar. Yağda eriyenler; A ,D ,E ve K vitaminleri, suda eriyenler ise C ve B grubu vitaminler (B1, B2 vitaminleri, niasin, panterik asit, prideksin, kobalarin ve folik asit ve biyotin) dir. Yağda eriyen vitaminler vücutta depolanabildiklerinden diyetle her gün alınmaları gerekmezken, suda eriyen vitaminlerin diyetle her gün alınmaları gereklidir.
A vitamini göz sağlığı ve bağışıklık sisteminde gereklidir. Yumurta sarısı, havuç, kayısı ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur.
B grubu vitaminler,karbonhidrat, protein ve yağların vücudumuzda kullanılarak gerekli enerjiyi üretmelerini sağlarlar. Bulgur, pirinç gibi tahıllar, süt ve süt ürünleri, nohut, kuru fasulye gibi kuru baklagiller, tavuk, et ve balık gibi besinlerde bulunurlar.
C vitamini vücudu enfeksiyonlardan korur, vücudun onarılması için gereklidir. En çok portakal, mandalina, greyfurt gibi turunçgiller, koyu yeşil yapraklı sebzeler, domates, kuşburnu, kiraz, kavun, kivi önemli miktarda C vitamini içerirler.
D vitamini, sağlam kemik ve dişlerin önemli bir parçasıdır. Az miktarlarda yumurta ve balıkta bulunur. Ancak en önemli kaynağı güneştir.
E vitamini, vücudumuzun temizleyicilerindendir. Vücudumuz için zararlı maddelerin uzaklaştırılmasında, kan yapımında ve kas çalışmasında görevlidir. En iyi kaynakları bitkisel sıvı yağlar, buğday özü, yeşil yapraklı sebzeler, yağlı tohumlar ve susamdır.
K vitamini, kanın pıhtılaşmasında görev alır. En zengin kaynaklar; yeşil yapraklı (özellikle brokoli ve ıspanak) sebzeleridir.
Çocukların fiziksel aktivitelerinin fazla olduğu düşünülürse onlar için suyun önemini de unutmamak gerekir. Su,vücudumuzda gerçekleşen tüm işlemlerde gereklidir. Vücut ısısının korunmasında, fiziksel aktivite esnasında, vücut ısısının dengelenmesinde önemlidir. Aynı zamanda su yeteri kadar tüketildiğinde vücuttaki zararlı ürünlerin idrar yoluyla atılmasını sağlar.
Yeterli ve dengeli bir beslenme planı içinde yer alması gereken besin grupları şöyle sıralanabilir;
Çocukların gerek sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanmaları, gerekse büyüme ve gelişmelerini tamamlayabilmeleri için, tüm besin gruplarından besinlerin yer aldığı yeterli ve dengeli bir beslenme planı uygulanmalıdır. Besinleri hazırlarken de uygun pişirme yöntemlerinin kullanılması önemlidir.
Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Beslenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
1.Çocuğun kendi kendine kaşık çatal kullanması desteklenmelidir.
2.Besin çeşitliliği fazla,besleyici değeri yüksek,az miktarla gereksinmeyi karşılayacak yemekler hazırlanmalıdır.
3.Çocuk aile ile aynı anda sofraya oturtulmalıdır.
4.Çocuğun öğün saatleri düzenli olmalı ve öğün atlanmamalıdır.Günde 5-6 öğün tüketebilirler.Bu 3 ana 2-3 ara öğün şeklinde planlanabilir.
5.Çocuk ve aile televizyon seyrederek değil sohbet ederek yemek yemelidirler.
6.Çocuğun tabağına tüketebileceği miktarda yemek konulmalıdır,annenin istediği kadar değil.
7.Çocuk aile ile aynı yemekleri yiyebilir.Ancak yemekler aşırı tuzlu,baharatlı ve aşırı yağlı olmamalıdır.
8.Çocuklar yetişkinlere göre daha yavaş ve oyalanarak yemek yiyebilirler.Sabırlı olunmalı ve desteklenmelidirler.
9.Kahvaltının çok önemli ve atlanılmaması gereken bir öğün olduğu her fırsatta bu dönem çocuklarına anlatılmalıdır.
10.Çocuğun kullanacağı çatal ve kaşık eline ve ağzına uygun büyüklükte olmalı,oturuş yüksekliği masaya göre ayarlanmalıdır.
11.Ebeveynler çocuğun da kendine has bir damak zevki olabileceğini ve zaman zaman iştahsızlıklar yaşayabileceğini kabul ederlerse beslenme zamanları herkes için daha rahat geçecektir.