Hastanemizde Radyoloji anabilim dalında kullanılan cihazlar üç sınıfta toplanabilir;
• Radyasyona (X-Işını) maruz kalınarak görüntü elde edilen yöntemler; röntgen, floroskopi, mamografi, tomosentez, bilgisayarlı tomografi.
• Manyetik alan ve radyo dalgaları kullanılarak elde edilen yöntem ;magnetik rezonans görüntüleme.
• Ses dalgaları kullanılarak elde edilen yöntemler; ultrasonografi, doppler ultrasonografi ve elastografi.
X - Işını Kullanılan Yöntemler
Günlük hayatımızda uzaydan dünya atmosferine gelen yüksek enerjili kozmik ışınlara ait parçacıklardan, yer kabuğunda (toprak, hava, su, bitkiler ve diğer canlılar) bulunan doğal radyoaktif izotoplardan olmak üzere birçok kaynaktan radyasyon alabiliriz. Doğal kaynaklardan alınan radyasyonu “doğal radyasyon” olarak adlandırıyoruz. Tanısal radyolojide kullanan X ışını ise yapay radyasyon kaynakları arasındadır. BT inceleme, radyolojideki görüntüleme yöntemleri içerisinde vücuda en çok radyasyon veren yöntemdir. Bir örnek verecek olursak bir kişinin 1 adet akciğer radyografisi (tek yön) aldığı doz miktarı 6 saatlik uçak yolculuğunda alınan doza eşittir. Bir insanın ortalama maruz kaldığı doğal radyasyon (yıllık) 2.4mSv iken abdomen BT tetkikinde yaklaşık 10 mSv mamografi tetkikinde ise 0.7 mSv ‘dır. Fazla miktardaki radyasyon vücutta ölüme kadar gidebilen ciddi hasarlara neden olabilir. Ancak BT incelemede verilen radyasyon bu düzeylere ulaşmaz. Gebelerde anne karnındaki bebek bu konuda risk altında olabilir ancak bu doz ve süre ile ilişkilidir. Araştırmalarda fetusa zararlı olabilecek radyasyon dozu 5 rad. altında zararlı olma ihtimali çok düşüktür. Amerikan Aile Hekimliği Akademisi röntgeni hamilelikte güvenli kısımda olarak sınıflandırmıştır. Bunun nedeni fetusa zarar verecek dozun yüzlerce kez altında olmasıdır. Akciğer grafisi ile bebeğe ulaşan doz 0.05 mrad. düzeyindedir. Rahime yakın noktalarda bile doz sınırın çok altındadır. Ama yine de gereksiz yere X-ışını maruziyetinden kaçınılmalıdır. 15 rad’ın altında genellikle gebeliğin sonlandırılması düşünülmez. Bu nedenle hamilelerin veya hamile olma olasılığı bulunanların mutlaka tetkik öncesinde hekimini uyarması gerekir. Çocuklarda hastalıkların oluşum mekanizmaları ve radyolojik bulguları erişkinlere göre farklılıklar gösterir. Bu nedenle, çocuk hastaların görüntülenmesi, filmlerinin değerlendirilmesi de özellik gösterir.
Bilgisayarlı Tomografi (BT)
Normal bireylerde BT inceleme sırasında verilen radyasyonun en önemli riski kanser oluşturmasıdır. Bugün birçok uluslararası organizasyon doz arttıkça risk artar’’ görüşünü desteklemekte ve radyasyon güvenliği konusunda ortak bir kararla, rutinde ALARA (as low as reasonably achievable) prensiplerinin uygulanması gerektiğini savunmaktadır. Bilgisayarlı Tomografi (BT) önemli bir görüntüleme yöntemidir ve son yıllarda BT teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak çocuklarda daha sık kullanılmaktadır. Ancak radyasyon içermesi kullanımında bazı endişeleri de beraberinde getirmektedir. Çocuklarda radyasyon konusu daha önemlidir. Çünkü, çocuklar büyüme ve gelişme döneminde olduklarından hücre çoğalması daha hızlıdır. Radyasyon hızlı çoğalan hücreleri daha çok etkiler. Radyasyona bağlı kanser gelişmesi için uzun yıllar geçmesi gerekir. Çocuklarda yaşam beklentilerinin fazla olması bu riski daha da artırır. Bu prensipler doğrultusunda çocuklarda BT incelemelerinde doz azaltma stratejilerinin uygulanması gerekmektedir.
Doz azaltma stratejileri şu maddeleri içerir : Çekim endikasyonunu belirlemek, inceleme alanını sınırlamak, çok fazlı incelemelerden kaçınmak, kontrol BT tetkiklerinden mümkün olduğunca kaçınmak, tetkik öncesi nefes tutma egzersizi yapılması, organ koruyucuları kullanmak, uygun çekim parametrelerini belirlemek.
Mamografi
Mamografi Radyasyon içeren bir tetkik yöntemidir. Ancak yapılan bilimsel çalışmalar yılda bir kez mamografi yapılmasının getirdiği görece zararın, meme kanserinin erken tanısı açısından faydasının çok daha az olduğunu ortaya koymuştur. Bazı durumlarda yılda bir defadan fazla mamografi de yapılabilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından mamografinin, 40 yaşından itibaren bütün kadınlarda yılda bir kez yapılması önermektedir. Tomosentez dijital mamografide elde edilen 2 boyutlu görüntünün hacimsel olarak 3 boyutlu elde edilebilmesini sağlamaktadır. Çalışmalar özellikle çok yoğun meme yapısında tümörlerin daha kolay saptanabildiğini ve tümör sınırlarının daha ayrıntılı değerlendirilebildiğini göstermektedir. Tomosentezde alınan X ışını miktarının, normal dijital mamografi ile hemen hemen aynı olduğu bilinmektedir.
X-Işını Kullanılarak Yapılan Tetkiklerde Bilinmesi Gerekenler
• Röntgen filmi öncesinde hastanın ön hazırlık gereksinimi bulunmamaktadır.
• Mamografi tetkikine hastanın gelirken varsa eski mamografi filmleri ile raporları ve meme ultrasonografi raporları yanında getirmesi değerlendirmenin tam olabilmesi için gereklidir. Mamografi tetkikinin yapılacağı gün deodorant kullanılmamalıdır.
• Floroskopik tetkiklerde özellikle gastrointestinal ( ösefagus,mide, duodenum, ince ve kalın barsaklar) ve genitoüriner sistem incelemelerinde hastanın aç kalması ve bazı tetkiklerde barsak temizliği amaçlı ilaç uygulanması yapılmaktadır.
• Bilgisayarlı tomografi (BT) tetkikinde bazı tetkikler damar içine kontrast ilacı verilmesini gerektirmektedir. Verilen ilaç böbrekler yolu ile vücuttan atıldığından tetkik öncesi böbrek fonksiyon testleri değerlendirilmelidir. Bu tür ilaçlara, başka bir ilaca veya maddeye karşı allerji öyküsü bulunan hastalar çekim öncesi ekibi bilgilendirmelidir.
Manyetik Alan Ve Radyo Dalgaları Kullanılarak Yapılan Tetkikler
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG)
Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) çoğunlukla ön hazırlık gerektirmeyen bir yöntemdir. Ancak abdomen MRG öncesi 6-8 saat açlık tavsiye edilir. Aksi söylenmediği takdirde devamlı kullanılan ilaçların alınmasında sakınca yoktur. Yüksek manyetik alan nedeniyle çekime metal kısımlar içeren giysiler ile gelinmemesi önerilir. Özellikle beyin, omurilik, boyunla ilgili hastalıklarda ve kas-iskelet sistemi ile ilişkili hastalıklarda en gelişmiş kesitsel görüntüleme yöntemidir. Ayrıca karaciğer, pankreas gibi karın içi organlarda, kalp ve damar hastalıklarındada güvenle kullanılır.
MRG Çekimi sırasında radyasyon alınır mı? MRG’de radyasyon yoktur. MRG’de kullanılan kontrast maddelerin yan etki riski röntgen ve bilgisayarlı tomografide kullanılanlara göre azdır. Kalp pili, manyetik alana duyarlı metal tıbbi yardımcı araç bulunan kişilere MRG işlemi mutlaka gerekmedikçe yapılmamalı ve bu hastalar alternatif görüntü yöntemleri ile değerlendirilmelidir.
Gebe ve fetus için ne kadar güvenli olduğu konusunda yeteri kadar bilgi olmadığından, gebeliğin ilk 12 haftasında çok gerekmediği sürece kullanılamaz. 2. ve 3. üç aylık dönemde gerekli görülürse yapılabilir
Ses Dalgaları Kullanılarak Yapılan Tetkikler
Ultrason
İnsan kulağının duyamayacağı kadar yüksek frekanslı ses dalgalarının özelliklerinde yararlanılarak oluşturulmuş bir aygıttır. Kemik gibi katı yapılar ve akciğer gibi hava dolu organlar ultrasonda iyi görünmezler. Fakat sıvı içeren organlardaki kitle ve katı oluşumlar izlenebilir. Ultrasonografi (US) tetkikleri içinde yalnızca “abdominal US” için tetkike en az 6 saatlik açlık sonrasında gelinmesi gerekmektedir. “Suprapubik pelvik US” için ise mesanenin dolu olması yani idrara sıkışık olunması gerekmektedir.
Doppler-Ultrason
İncelemesi kan damarları ve kanın damarlardan geçişi hakkında çok önemli bilgiler verir. Özellikle atardamar ve toplar damarlardaki problemleri değerlendirmek için çok uygun bir yöntemdir. Vücudumuzun her yerinde kan damarları olduğundan Doppler-ultrason vücudumuzun hemen hemen her yerinde kullanılabilir. En sık kullanılan bölgeler boyun, kalp, karın ve bacaklardır.
Elastografi
Doku sertliğini gösteren bir yöntem olup günümüzde çoğunlukla meme ve tiroid dokuları gibi yüzeyel dokularda saptanan lezyonların değerlendirilmesinde yardımcı bir yöntem olarak kullanılmaktadır.