Riskli Gebelik Nedir?
Tüm gebelikler risk taşır. Yüksek riskli gebelik, gebe kişi, fetüs (doğmamış bebek) veya her ikisi için artan sağlık risklerini içeren bir gebeliktir. Bazı sağlık koşulları ve gebenin yaşı (gebeyken 35 yaşın üzerinde veya 17 yaşın altında olmak) gebeliği yüksek riske sokabilir. Yüksek riskli gebelikleri olan kişiler, doğum öncesi, doğum sürecinde veya sonrasında ekstra bakıma ihtiyaç duyabilirler. Bu gebelikler, komplikasyon olasılığını azaltmak için yakın izlem gerektirir.
Bununla birlikte, yüksek riskli kabul edilen bir gebeliğe sahip olmak, sizin veya bebeğinizin her zaman sorun yaşayacağı anlamına gelmez. Gebelik ve doğum sürecinde birtakım özel müdahaleler gerekebilir ve uygulanabilir.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları 2018 verilerine göre, ülkemizde her üç gebelikten birisi riskli gebelik kapsamındadır.
Gebeliği Yüksek Riskli Yapan Faktörler Nelerdir?
• Önceden var olan sağlık koşulları
• Gebelikte ortaya çıkan sağlık koşulları
• Yaşam tarzı faktörleri (sigara, ilaç veya madde bağımlılığı, alkol kötüye kullanımı ve belirli toksinlere maruz kalma gibi).
• Yaş (gebeyken 35'in üzerinde veya 17'nin altında olmak). Araştırmalar, 35 yaşından sonra ilk kez gebe kalan kişilerin gebelikleri süresince, genç insanlara göre komplikasyon yaşama olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösteriyor. Bunlar, erken gebelik kaybı ve gebelikte şeker ve yüksek tansiyon hastalığı gibi gebelikle ilgili sağlık durumlarını içerebilir. Yine artmış anne yaşı ile fetal genetik hastalık riskleri de artmaktadır. 17 yaşın altındaki gençlerin gebeliklerindeki riskler ise; artmış kansızlık, düzenli doğum öncesi bakım alma olasılığının düşük olması, erken doğum yapma olasılığının yüksek olması, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve enfeksiyonlar açısından risklerinin artması olarak sıralanabilir.
Yüksek Riskli Bir Gebelik İçin Yaygın Tıbbi Risk Faktörleri Nelerdir?
Önceden var olan birçok hastalığı olan kişilerin gebelikleri sırasında sağlık riskleri artmıştır. Bu koşullardan bazıları şunlardır:
• Yüksek kan basıncı (Hipertansiyon)
• Şeker hastalığı (Diyabet)
• Otoimmün hastalıklar (Lupus veya multipl skleroz (MS) gibi).
•Enfeksiyon hastalıkları (COVID-19, HIV/AIDS gibi)
• Böbrek, karaciğer, kalp, troid hastalıkları gibi diğer sistemlere ait kronik hastalıklar
• Düşük vücut ağırlığı veya obezite
• Depresyon gibi ruh sağlığı bozuklukları ve nörolojik hastalıklar
• Kan pıhtılaşma bozuklukları
Gebe ve Fetüs İçin Risk Oluşturabilecek Gebelikle İlgili Sağlık Durumları Nelerdir?
• Fetal doğumsal anomaliler (gelişimsel kusurlar) ve genetik hastalıklar
• Gebelikte kanama, düşük tehdidi
• Fetal büyüme ve gelişme kısıtlılığı
• Gebelikte ortaya çıkan şeker hastalığı
• Çoğul gebelikler (ikizler veya üçüzler gibi)
• Preeklampsi ve eklampsi (gebelikte yüksek tansiyon ve eşlik eden nöbet)
• Erken doğum tehdidi
• Önceki erken doğum eylemi veya doğum veya önceki gebeliklerle ilgili diğer komplikasyonlar.
Yüksek Riskli Gebeliğin Belirti ve Bulguları Nelerdir?
Gebeliğinizin yüksek riskli kabul edilip edilmediğine bakılmaksızın, gebelik sırasında aşağıdaki belirtilerden herhangi birini yaşamanız durumunda hemen doktorunuza başvurunuz:
• Geçmeyen karın ağrısı
• Göğüs ağrısı
• Nefes almada zorluk
• Vajinal kanama, su gelişi veya akıntı
• Baş dönmesi veya bayılma
• Aşırı yorgunluk
• Fetal hareketlerin yavaşlaması veya durması
• 38.1 derece üzerinde ateş
• Kalp çarpıntısı
• Normal sabah bulantısından daha fazla olan bulantı ve kusma
• Geçmeyen veya kötüleşen şiddetli baş ağrısı
• Yüzünüzde veya el ve ayaklarda şişlik, kızarıklık veya ağrı
• Kendinize veya bebeğinize zarar verme düşünceleri
Yüksek Riskli Gebeliğin Olası Komplikasyonları Nelerdir?
Yüksek riskli bir gebelik, gebe veya fetüs için hayati tehlike oluşturabilir. Ciddi komplikasyonlar şunları içerebilir:
• Preeklampsi (gebelikten kaynaklanan yüksek tansiyon)
• Eklampsi (yüksek tansiyon ilişkili nöbet)
• Erken doğum.
• Sezaryen doğum
• Doğum eylemi ve doğum sırasında veya doğumdan sonra aşırı kanama
• Düşük doğum ağırlıklı yenidoğan
• İri bebek
• Doğuştan yapısal anomalili bebek
• Bebeğin yenidoğan yoğun bakım ünitesine yatışı
• Annenin yoğun bakım ünitesine yatışı
• Gebeliğin düşük veya ölümle sonuçlanması
Tanı ve Testler
Yüksek Riskli Gebeliğe Nasıl Tanı Konulur ve İzlenir?
Erken ve kapsamlı doğum öncesi bakım almak çok önemlidir. Yüksek riskli bir gebeliği tespit etmenin en iyi yolu hastadan detaylı bir hikaye (anamnez) almaktır. Başvuru doktoruna sağlık geçmişi ve geçmiş gebelikler hakkında doğru ve ayrıntılı bilgi verilmelidir. Yüksek riskli bir gebelik tespit edilmesi durumunda gebeliğin takibi, bu alanda üst ihtisas yapmış kadın hastalıkları ve doğum uzmanları (yüksek riskli gebelik/perinatoloji uzmanları) ile birlikte yürütülmelidir.
Gebenin ve fetüsün sağlığını izlemek için yapılan testler şunları içerebilir:
• Gebenin tüm başvurularında kan basıncı ölçümü ve kilo takibi yapılmalıdır
• Gebenin kan grubu çalışılmalı ve eşi ile kan uyuşmazlığı varsa gebelik süresince kanama olması durumunda kan uyuşmazlığı iğnesi yapılmalıdır
• Tam kan sayımı, karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri, tam idrar tetkiki ve gerekirse idrar kültürü çalışılmalıdır
• Bebeğinizdeki genetik durumları veya belirli doğum kusurlarını kontrol etmek için tarama (ikili, üçlü, dörtlü tarama testi, anne kanında fetal DNA testi) ve tanı testleri (bebeğin eşinden (plasentadan) biyopsi/CVS, bebeğin amnion sıvısından örnek alınması/amniyosentez, bebeğin kordon kanı örneklenmesi/kordosentez gibi) yapılabilir
• Doğuştan fetal yapısal anomalileri taramak için 18-22. gebelik haftaları arasında detaylı ultrasonografi yapılabilir
• Bebeğin iyilik halini ve oksijenlenmesini değerlendirmek için biyofizik profil (fetal solunum hareketi, vücut hareketleri, amniyotik sıvı miktarı, bebeğin kalp atışının ve annenin kasılmalarının birlikte değerlendirildiği non-stres test (NST)) yapılabilir, büyüme gelişme kısıtlılığı olan bebeklerde doppler ultrasonografi ile bebeğe ulaşan kan miktarı ve annenin rahmine gelen kan miktarı değerlendirilebilir.
• Gebelikte ilk kez ortaya çıkan şeker intoleransına tanı koyabilmek için şeker yükleme testi yapılabilir.
Yönetim ve Tedavi
Yüksek Riskli Gebelik Nasıl Yönetilir?
Yüksek riskli bir gebeliğin yönetimi, spesifik risk faktörlerine bağlı olacaktır. Bakım planları şunları içerebilir:
• Doğum uzmanı ile daha yakın takip
• Maternal fetal tıp (yüksek riskli gebelik) uzmanı ile konsültasyon
• Diğer ilgili branş uzmanları ile konsültasyon
• Daha fazla ultrasonografi ve daha yakın fetal değerlendirme
• Evde kan basıncı izlemi
• Önceden var olan koşulları yönetmek için kullanılan ilaçların dikkatle izlenmesi
Gebenin sağlığı veya bebeğin sağlığı tehlikedeyse doğum uygun merkez ve koşullarda planlanmalıdır. Doğum şekli; annenin geçirilmiş cerrahi müdahaleleri, bebeğin anne karnındaki pozisyonu, doğum şeklinden etkilenebilecek fetal yapısal anomali varlığı, bebeğin kalp atışında yavaşlama olup olmaması ve annenin muayene bulguları gibi birçok faktörden etkilenmektedir. Doktorunuz tarafından doğum şekli konusunda bilgilendirmeniz yapılır.
Önleme
Yüksek Riskli Bir Gebeliği Nasıl Önleyebilirim?
Gebelik komplikasyonları riskleri şu şekilde azaltılabilir:
• Uyuşturucu ve alkolden uzak durmak
• Gebe kalmadan önce olası sağlık risklerini belirlemek. Doktorunuza ailesel ve kişisel tıbbi geçmişiniz hakkında bilgi vererek
• Gebelikten önce sağlıklı bir vücut ağırlığının sağlanması
• Kronik hastalıkların kontrol altında olduğu dönemde gebelik planlamak, kullanılan ilaçların gebelikle uyumlu olanlar ile değiştirilmesi
• Sigarayı bırakmak.
• 18 ile 34 yaş arasındaki gebelikleri planlamak
Prognoz
Yüksek Riskli Gebeliği Olan Kişilerin Doğum Sürecinde Ve Sonrasındaki Riskleri Nelerdir?
Riskli gebelikleri olan birçok kişi herhangi bir sorun yaşamamakta ve sağlıklı bebekler dünyaya getirmektedir. Yüksek riskli gebeliğe sahip kişilerde doğumun sezaryen ile olma ihtimali artmıştır, geçirilmiş cerrahi hikayesi olanlarda bebeğin eşinin rahime yapışması ve ayrılmaması nedenleri ile doğum sonu kanama ve rahmin alınması riskleri artabilir. Yine, gelecekte aşağıdakiler de dahil olmak üzere sağlık sorunları için daha yüksek risk altında olabilirler:
• Gelecekteki gebeliklerde komplikasyon oranları
• Yüksek kan basıncı (hipertansiyon)
• Kalp-damar hastalığı.
• Şeker hastalığı (Tip 2 diyabet)
• İnme
• Doğum sonrası depresyonu
Bazı yüksek riskli gebeliğe sahip annelerin bebekleri ise sonraki yaşamlarında aşağıdaki durumlar açısından artmış riske sahip olabilir
• Solunum sistemi ve alerjik hastalıklar
• Sindirim sistemi hastalıkları
• Obezite ve diyabet
• Görme, işitme veya diş problemleri
• Büyüme ve gelişme gecikmeleri
• Nörolojik bozukluklar
• Davranış sorunları ve psikiyatrik hastalıklar
Yüksek Riskli Gebeliğe Sahip Olanlar Ne Zaman Doktoru İle İletişime Geçmelidir?
Gebelik takip sürecinde doktorunuz tarafından sizin ve bebeğinizin muayene bulgularına göre takip aralıkları belirlenecektir. Bebek hareketlerinde azalma olması, kanama, su gelişi, ani başlayan ve geçmeyen baş ağrısı, karın ağrısı, görme sorunları gibi durumlarda ve kendinizde olağan dışı bir durum fark ettiğinizde mutlaka doktorunuzla iletişime geçmelisiniz.
Son Söz
Çeşitli faktörler gebeliği yüksek riskli hale getirebilir. Bunlar yaş ve belirli sağlık koşullarını içerir. Yüksek riskli bir gebeliğiniz varsa hem sizin hem de bebeğinizin doğum öncesi, sırası ve sonrasında ekstra bakıma ihtiyacı olabilir. Kapsamlı doğum öncesi bakım aldığınızdan emin olunuz. Gebelik komplikasyonlarını azaltmak için doktorunuzla yakın iletişimde kalınız.