Normal gebelik süresi annenin son adet kanamasının ilk gününden doğuma kadar geçen süredir. Bu süreyi tamamlamadan gebeliğin 37. haftasından önce doğanlar prematüre yenidoğanlar olarak adlandırılmaktadır. Gebelik haftası ve doğum ağırlığı azaldıkça uzun ve sabır gerektiren bir yenidoğan süreci bu bebekleri ve ailelerini beklemektedir. Prematüre bebekler gün geçtikce büyüyüp gelişecek, yoğun bakım ihtiyaçları azalarak taburculuğa hazırlanmaya başlayacaktır. Ağızdan beslenmeyi tam başarması, düzenli kilo alması, oda ısısında vücut sıcaklığını koruyabilmesi ve düzenli solunum yapabilmesi prematüre bebeğin eve gitmeye hazır olduğunun en önemli göstergelerdir. Bir yandan bebekler taburculuğa hazırlanırken diğer yandan da ailelerin bebeğine evde bakabileceğine dair güvenin sağlanması gereklidir. Hastanede yatarken bebeğinizi görmek, bakımına ve beslenmesine katılmak güven duygunuzu artıracaktır.
Kanguru bakımı dediğimiz ten-tene temas, yenidoğan yoğun bakımda olduğu kadar eve taburcu olan prematüre bebeğin üzerinde de fayda sağlamaktadır. Bebek sadece altı bağlanmış ve başına bir başlık giydirilerek ebeveynin göğsü üzerine dikey şekilde yerleştirilir. Bu fiziksel temas ile bebeğin solunum ve kalp ritmi olumlu yönde etkilenir. Anne sesi ve mırıldanması, bebeğin nörolojik ve zihinsel gelişimini sağlar. Vücut ısısının korunması ve ebeveynler ile bebek arasında arasında güçlü bir bağ kurulması sağlanır.
Eve dönüşün ilk günleri bazı zorluklar ve ev yaşantınızda değişikler meydana getirebilir. Bebeğinizin uyuduğu zamanlarda uyumanız, bakımını eşinizle birlikte paylaşmanız ve mümkünse evinize hiç ziyaretçi almamanız sizleri rahatlatabilir.
Bebeğiniz taburcu olup eve geldikten sonra 3 farklı dönemle karşılaşabilirsiniz. İlk döneme ‘’öfori’’ dönemi denir ve yaklaşık ilk 6 haftalık süreyi içerir. Bu süreçte ebeveynler anne-baba olmanın mutluluğunu yaşarlar. İkinci dönem 6 aya kadar süren ‘’ mutsuzluk’’ dönemidir. Bu dönemde aileler bebeklerinin küçük olduğunun ve gelişmelerinin diğer bebeklere göre geri olduğunun endişe ve stresini yaşarlar. Son dönem olan ‘’kabullenme dönemi’’ ise bebeklerini olduğu gibi kabul ederek normal hayatlarına döner ve endişeleri azalmaya başlar. Bebeğin gelişmesi ve büyümesi normal veya hafif gelişme geriliği varsa kaygı ve stres daha az yaşanmaktadır.
Evde beslenme
Yeterli beslenme sadece kilo ve boy artışı için değil, beyin gelişimi için de gereklidir. Prematüre bebekler zamanında doğan bebeklere göre daha sık ve daha uzun sürede beslenirler. Ancak, her bebek birbirinden farklıdır ve kendi ihtiyaçlarına göre beslenmek isteyecektir. Bebek beslenmesini yorulmadan ve akciğerlerine kaçırmadan yapabilmelidir. Emme ve yutma uyumu açısından bebeğinizi beslerken çok dikkatli ve sabırlı olmalısınız.
Anne sütü prematüre bebekler için en ideal besindir. Bebeğiniz yoğun bakımda yatarken bile anne sütünü sağmanız ve steril anne sütü biriktirme poşetlerinde buzdolabında saklamanız sütünüzün devamlılığının sağlanması bakımından çok değerlidir. Bebeğiniz taburculukta uygun tartıda ve anne sütü ile besleniyorsa anne sütü ile beslenmeye devam edilmesi, sütünüz az ve prematüre maması ile besleniyorsa miadına kadar prematüre maması ile beslenmesi, 40. haftaya ulaştıktan sonra ise standart mama ile beslenmesi uygundur. Anne sütü bozulmadan oda ısısında 3 saat, buzdolabında dondurmadan (+1 ve +4° C) 3 gün, ‘’no frost’’ buzlukta 3 ay, derin dondurucuda (-18 °C’nin altında) 6 ay saklanabilir. Anne sütü beslenmeden 1-2 saat önce oda sıcaklığında bekletilerek veya benmarie usulü ılıtılarak verilebilir. Eritilmiş anne sütünü 1 saatten fazla oda ısısında bırakmayınız ve tekrar dondurmayınız.
Bebeğiniz başını sağa sola çevirerek arandığında, parmaklarını ve elini emmeye başladığında ve her istediğinde besleyebilirsiniz. Önceleri 20-30 dakika süren beslenme süreleri bebeğiniz büyüdükçe daha kısalacaktır. Beslendikten sonra az miktarda kusma olabilir. Bebeğiniz yeterince tartı alıyorsa, fışkırır tarzda veya bol miktarda değilse endişelenmeyiniz.
Yeterli beslenen prematüre bebekler 24 saatte en az 6-8 kez idrar yaparlar. Dışkıları yumuşak, pürtüklü ve sarı renktedir. Taburculuktan sonraki ilk hafta içinde yapılan kontrolde tartı alıp almadığının belirlenmesi yeterli beslenmesinin en güzel göstergesidir. Bebeğinizin düzeltilmiş yaşı 6 ay civarına ulaştığı zaman diğer bebekler gibi katı gıdalar yedirmeye başlayabilirsiniz. Vitamin ve demir gereksinimleri için damlalar kullanmalısınız.
Uyku zamanı
Beyin gelişimi için uyku çok önemli ve gereklidir. Prematüre bebekler günde ortalama 15-22 saat uyurlar. Düzenli uyku uyanıklık döngüsünün gelişimi haftalarca uzayabilir. Gece uyuyacağı zaman bazı bebekler için ışıkları söndürmek ve çevredeki sesleri azaltmak etkiliyken, bazı bebekler için gece lambası ve müzik dinletmek uykuya dalmasını kolaylaştırabilir. Bebeğinizi okşayarak yanında olduğunuzu gösterebilirsiniz ancak mümkün olduğunca aynı yatakta uyumamalısınız. Özellikle yenidoğan döneminde doğru uyku alışkanlığı geliştirmek ve devam ettirmek önemlidir. Siz nasıl uyumayı öğretirseniz onu öğrenirler, bebeğinizi sallamadan uyutmaya alıştıralım.
Bebeklerde ‘Ani Bebek Ölümü Sendromu’ riski yüzüstü ve yan yatanlarda daha fazla görüldüğünden sırtüstü yatırılmalıdır. Bebeğinizin yatağı içinde oyuncak, battaniye vb olmamalı, çarşaf gergin olmalı, kundak yapılmamalı ve yastık kullanılmamalıdır.
Gaz sancısı
Doğumdan sonraki ilk 3 ayda, 3 haftadan fazla, haftada en az 3 gün, günde 3 saati geçen huzursuzluk ve ağlama nöbetleri varsa bebeğinizde ‘’kolik’’ dediğimiz gaz sancısı olabilir. Bebeğe masaj yapmak, araba ile gezdirmek, ninni söylemek ve banyo yaptırmak kolikte geçici rahatlama sağlayabilir. Bebeğiniz geliştikçe kendiliğinden geçeceği için endişelenmeyiniz.
Banyo zamanı
Banyo yapmak hem anne-bebek iletişimi hem de bebeğinizle eğlenceli vakit geçirmeniz açısından önemlidir. Bebeğinizin önce baş, sonra vücudunu yıkayabilirsiniz. Banyo yaptırdığınız odanın sıcaklığı 26-27°C, suyun sıcaklığı ise 37-38°C olmalıdır. Suyun kaç derece olduğunu ölçmek için bebek banyo termometresi kullanabilirsiniz. Termometre yoksa dirseğinizi suya batırarak suyun sıcaklığını ayarlayabilirsiniz. Banyo sırasında ve sonrasında bebeğinizin üşümemesine dikkat edilmelidir.
Enfeksiyondan koruma
Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmediğinden enfeksiyonlara çok açıktırlar. Solunum cihazında kalan, oksijen tedavisi alan ileri derecede prematüre bebekler solunum yolu enfeksiyonları açısından da risk taşıyabilir. Normalden daha huzursuz, beslenmesi azalmış, vücut sıcaklığı artmış veya azalmış, kusması artmış, daha sık ve sulu dışkılayan, solunumu düzensiz olan ve kolay uyandırılamayan bebeklerin çocuk hekimi tarafından muayene edilmesi gereklidir. Bebeğe dokunmadan önce el temizliğine dikkat edilmesi, kalabalık ortamlardan uzak durulması, evde sigara içilmemesi, odanın sık sık havalandırılması, grip veya ateşi olan kişilerle temas edilmemesi enfeksiyon riskini azaltmak için alınacak bazı tedbirlerdir.
Göz taraması
Bebeğin göz damarlarının tam gelişmeden doğmuş olması prematüre retinopatisi (ROP) olarak bilinen göz sorunlarına yol açabilir. Bebeğinizin doğum ağırlığı ve gebelik haftası ne kadar küçükse bu sorunun gelişme riski de o kadar fazladır. Bu nedenle, 32 haftadan önce doğan veya doğum ağırlığı 1500 gramdan daha az olan tüm prematüre bebeklere göz hekimi tarafından göz dibi muayenesi yapılmaktadır. Bir sonraki kontrol ve izlemi ilk muayene sonucunda her bebek için farklı aralıklarla gerekebilir. ROP varsa gerileyene veya damarlanma tamamlanıncaya kadar göz dibi muayenelerine devam edilmelidir. Görme kayıplarına ve körlüğe yol açabilen bu hastalıkta erken teşhis tedavinin başarısı açısından çok önemlidir. Ayrıca, şaşılık ve kırma kusurları açısından da göz muayeneleri düzenli yapılmalıdır.
İşitme taraması
Prematüre bebeklerde sinirsel işitme kaybı riski nedeniyle ilk test olarak beyin sapı işitsel uyarı testi (ABR) yapılması önerilmektedir. Çok küçük prematürelerin yoğun bakım süreçlerine göre ilk 3 ay içinde tanı testlerinin tamamlanması ve 6. aya kadar tanı sonrası cihazlama ve rehabilitasyona başlanması gerekmektedir. İşitme kaybının neden olabileceği dil, mental, psikolojik ve sosyal gelişim bozukluğunu engellemek için erken tanı ve tedavi önemlidir.
Topuk kanı tarama testi
Ülkemizde bebeklerin topuklarından özel bir filtre kağıdına alınan birkaç damla kan ile fenilketonüri, doğuştan hipotroidi, biyotinidaz eksikliği ve kistik fibrozis hastalıkları taranmaktadır. Prematüre bebeklerde en az 48-72 saat beslendikten sonra alınmalıdır. Taburculuk öncesi mutlaka her bebekten topuk kanı alınmalıdır. Tarama testinde herhangi bir şüpheli durumda aileye haber verilerek daha ayrıntılı testlerin yapılması gerekebilmektedir. Bu tarama testi ile bebekte oluşacak zeka geriliğinin, beyin hasarlarının, geri dönüşümsüz zararların ve bebek ölümlerinin engellenmesi amaçlanır.
Araba koltuğu
Araba ile yolculukta bebekler daima araba koltuğunda taşınmalı, kucağa alınmamalıdır. Bebeklere özgü üç noktadan bağlantılı veya beş noktadan bağlantı sistemli değiştirilebilir özellikte olmalıdır. Bebeğin nasıl oturtulacağı ve uygun pozisyon taburculuk öncesi eğitimde verilmelidir.
Aşı zamanı
Hepatit B ve tüberküloz aşısı olan BCG aşısı hariç zamanında doğmuş bebeklere yapılan aşı takvimine uygun tam doz aşılanırlar. Prematüre bebekte ilk hepatit B aşısı annede hepatit B taşıyıcılığı yoksa 1. ayın sonunda veya bebeğin tartısı 2000 grama ulaştığında yapılır. Annede hepatit B taşıyıcılığı varsa prematüre bebeğin doğum haftası ve kilosu ne olursa olsun doğumda mutlaka hepatit B aşısı yapılmalıdır. Ayrıca, doğumdan sonraki ilk 12 saat içinde hepatit B immünglobulin de uygulanmalıdır. BCG aşısı ise takvim yaşı en az 2 ay ve 2000 gram olduktan sonra veya 34 haftayı tamamladıktan sonra yapılmalıdır. Doğum haftası küçükse ve konjenital kalp hastalığı varsa akciğer enfeksiyonlarına neden olan RSV( Respiratuar Sinsityal Virüs) mikrobuna karşı immunglobulin yapmak gerekebilir. Prematüre doğan bebeğin boğmacaya karşı korunması için önerilen koza stratejisi ile bebeğin bakımı ile ilgilenen kişilerin özellikle anne ve babanın aşılanması çok önemlidir. Ülkemizde aşı takviminde olmayan ancak viral ishal nedeni olan rota virüsüne karşı aşılanma da ailelere bilgilendirilmelidir. Diğer aşılarınızı TC Sağlık Bakanlığı aşı takvimine göre devam edebilirsiniz.