Diyabet ve Göz:
Diyabet gözde etkilerini en fazla retinada gösterir. Retina gözün arka duvarındadır. Şeker ve kan basıncı yüksek olduğunda retina etkilenir. Başlangıçta hasta görmesinde değişiklik farketmez. Ancak durum ilerledikçe bulanık görme, ışık çakması, sinek uçuşması ve kara noktalar belirmeye başlar. Diyabette retinanın etkilenmesine "retinopati" denir. Retinopati ilerledikçe retinada yeni kan damarları büyümeye başlar. Bu damarlar zayıf olduğundan çatlar ve çok fazla olursa görmeyi belirgin azaltabilir. Retinada yaralar gelişebilir. Bu durumda göz doktoru lazer tedavisi önerebilir. Bu tedavi ile kan ve sıvının göz sıvısına sızması engellenir. Lazer ile görmenin daha kötüye gitmesi engellenir.
Diyabette göz problemlerini engellemek için yapılabilecekler çoktur. Kan şekerinin ve kan basıncının kontrolü önceliklidir. Yılda bir, hiçbir yakınma olmasa da göz arkası muayenesi yaptırmak gereklidir. Çünkü başlangıçta yakalanırsa tedavi ile daha ileri sonuçların gelişmesi engellenebilir. Sigara bırakılmalıdır.
Özellikle gebelik planı öncesi ve gebelikte retina muayeneleri unutulmamalıdır.
Diyabetli hastalarda katarakt ve glokom daha sık ve daha erken yaşlarda geliştiğinden bu açıdan da dikkatli olunmalıdır.
Diyabet ve Böbrek:
Yüksek kan şekeri ve yüksek kan basıncı böbreğin filtrelerinde hasar oluşturur. İdrara protein kaçağı başlar. Bu protein kaybı idrarda albumin miktarı ile ölçülür. Durum ilerledikçe böbrekler atıkları ve fazla sıvıyı atamamaya başlar. Sonunda böbrek yetmezliği gelişir. Çünkü diyabette her iki böbrek de etkilenir. Aşırı halsizlik, kaşıntı ve vücutta şişlik gelişir. Böbrek yetmezliği gelişmişse tedavi diyaliz veya böbrek transplantı (nakli) yapılmasıdır.
Aslında böbrek hasarı yakınmalar başlamadan çok önce başlar. Böbrekler fonksiyonunu tamamen kaybedene kadar hastanın yakınması olmaz. Böbrek hasarını en erken idrarda albumin testi ile anlayabiliriz. Bu nedenle yılda 1 kez idrarda albumin ve yılda en az 1 kez kanda kreatinin testlerinin yapılması uygundur.
Diyabette böbrek sorunlarını engellemek için ne yapılmalı?
Kan şekeri mümkün olduğunca hedefe ulaştırılmalıdır. Çoğu kişi için bu, normal şeker değerleridir. HbA1c % 6.5-7 altına düşürülmelidir. Bunun dışında kan basıncının 13'e 8 cmHg'nin altında tutulması sağlanmalıdır. Kan basıncının ilaçlarla kontrol altında tutulması aynı zamanda diyabette göz, kalp ve damar hastalıklarının gelişmesini de geciktirir.
Böbrek hasarının azaltılması için doktorunuz ACE inhibitörü veya ARB olarak isimlendirilen ilaçlar önerecektir.
Böbrek hasarında ilerleme varsa diyetisyen aracılığı ile diyette protein kısıtlaması gerekebilir.
Böbrek hasarı yapabileceğinden düzenli ağrı kesici kullanmayınız.
İdrar yolu enfeksiyonu düşündüğünüzde hemen doktorunuza başvurunuz (idrar yaparken yanma, bulanık idrar, yan ağrısı ve ateş varsa)
İlaçlı filmler (kontrast ajan kullanılan) böbreği olumsuz etkileyebileceğinden doktorunuz size tetkik öncesi özel ilaçlar verebilir veya tetkiki ilaçsız yaptırabilir.
Diyabet ve Sinir Sistemi:
Yıllarca kan şekerinin yüksek olması sinirleri besleyen kan damarlarının ve sinir çeperlerinin harabiyetine yolaçabilir. Bu duruma "diyabetik nöropati" denir. Hasarlanmış sinirler mesaj göndermeyi yavaşlatabilir, kesebilir veya yanlış zamanda gönderebilir.
Kol, bacak, el ve ayak sinirleri etkilenirse hissizlik olabilir. Ağrı, soğuk ve sıcak hissedilemeyebilir. Genelde her iki tarafta yanma, karıncalanma ve iğnelenme olabilir. Bu yakınmalar genelde gece daha fazla hissedilir ve uykuyu olumsuz etkileyebilir.
Ayaklardaki sinir sorunları, ayak şeklinin değişmesine neden olabilir çünkü ayak kaslarında zayıflama ve tendonlarda kısalma gelişebilir. Bu durumda özel ayakkabı giymeniz gerekebilir.
El bileğinde sinir sıkışması diyabetik hastalarda daha fazla görülebilir, buna karpal tünel sendromu denir. Ellerde ağrı, kuvvetsizlik ve karıncalanma olabilir.
Sinir sisteminde bir de otonomik sinir sistemi dediğimiz dolaşım, sindirim, üreme, idrar yolları sisteminin çalışmasını sağlayan kolu vardır. Diyabette genelde uzun yıllar sonra bu sinirler de etkilenebilir. Bu durumda hasta şekerinin düştüğünü (hipoglisemi) hissedemeyebilir. Bunun dışında bulantı, kusma, kabızlık veya ishal, erkeklerde ve kadınlarda cinsel problemler, kalpte ritim bozuklukları, mesane problemleri- mesanenin dolu olduğunu hissedememe veya idrar kaçırma- ve oturup kalkma ile kan basıncının gerekli cevabı verememesine bağlı başdönmesi gözlenebilir.
Kafadan çıkan sinirler nadiren diyabette etkilenebilir, bunun sonucunda çift görme veya yüz felci gelişebilir.
Diyabette sinir hasarını engellemek için ne yapabiliriz?
Kan şekeri mümkün olduğunca normal sınırlarda tutulmalıdır. Sigara bırakılmalı, alkol minimuma düşülmelidir. Ayak bakımına çok dikkat edilmelidir. Nöropati gelişti ise doktorunuz yakınmalarınızı azaltmak için ilaç tedavisi de uygun görebilir.
Diyabet ve Ayaklar
Yüksek kan şekeri hem sinir hasarı ile hem de damarlarda kan akımının zayıflaması ile ayakları olumsuz etkiler. Sinir hasarı varsa ayaktaki bir yara hissedilemez ve çok geç farkedilebilir. Kan damarı etkilenmişse yara iyileşemez. Bu iki durum birlikte gelişebilir. Ayak yarası çok ilerleyip gangrene dönebilir ve enfeksiyon ilerleyip vücudun bu parçasının kesilme zorunluluğu ile sonuçlanabilir.
Ayaklarda ayakkabı vurmasına bağlı yaralar, tırnak batmaları, nasır, siğiller, nöropatiye bağlı şekil değişiklikleri, mantar, kuruluk ve çatlaklar kan şekeri yüksek olduğunda enfeksiyon gelişmesine zemin hazırlayabilir.
Diyabette ayak bakımı nasıl olmalıdır?
- Ayakları ısıtmak için sobaya, tuğlaya vb dayamamalısınız, çünkü yaktığını hissedemeyebilirsiniz.
- Günlük ayak bakımı yapılmalıdır
- Hergün ayaklar ılık su ile yıkanmalıdır. Suyun çok sıcak olmamasına dikkat edilmelidir. Ardından özellikle parmak araları iyice kurulanmalıdır.
- Özellikle ayaklar kuru ise bir losyon veya vazelin sürülmelidir. Bu parmak arasına uygulanmamalıdır.
- Ayaklar hergün yara, kızarıklık, nasır ve diğer problemler açısından kontrol edilmelidir. Ayağın altını görmek için gerekirse ayna kullanılmalıdır. Görme problemi varsa başka birinden ayağa bakması için yardım alınmalıdır.
- Ayak tırnakları genelde haftada bir banyo sonrası derinden olmayacak ve parmak şekline uygun şekilde kenarına girilmeden kesilmelidir.
- Hiçbir zaman terliksiz veya ayakkabısız gezilmemelidir.
- Yaraları önlemek için her zaman çok sıkmayan çorap giyilmelidir.
- Ayakkabı gün sonunda ayaklar daha büyükken alınmalıdır. Ayakkabı şekli ayağa uygun olmalıdır. Yeni ayakkabılar ilk birkaç hafta günde 1-2 saat giyilmelidir.
- Ayakkabıyı giymeden önce içi, ayağı incitebilecek yabancı cisim açısından elle kontrol edilmelidir.
- Hassas ayaklar ve şeklinde değişiklik olmuş ayaklar için özel ayakkabılar giyilmesi uygundur.
- Ayak bakımı için doktorunuzun önerilerini alınız. Herhangi bir sorun olduğunda mutlaka danışınız. Doktorunuz bir yakınmanız olmasa da en az yılda bir kez ayak muayenesi yapacaktır.
Diyabet, Kalp ve Kan damarları
Kalp ve kan damarları dolaşım sistemini oluşturur. Diyabet, genetik ve beslenme faktörleri kolesterolü yükseltir. Yüksek kolesterol büyük damarların daralmasına ve tıkanmasına yol açabilir. Damar tıkanıklığı durumunda göğüs ağrıları (anjina), kalp krizi veya felç gibi ciddi sorunlar gelişebilir.
Kalp krizinin belirtileri şunlardır: Göğüste ağrı veya bası hissi, kolda, çenede, sırtta ağrı, nefes darlığı, terleme, bulantı ve kusma gözlenebilir. Diyabet hastalarında sessiz kalp krizi de olabilir, yani hasta ağrıyı hissedemez.
Daralmış kan damarları kan basıncının yükselmesine neden olur. Diyabette yüksek kan basıncı; kalp, göz ve böbrek sorunlarını arttırmaktadır. Bu nedenle kan basıncının diyabetik hastalarda 13'e 8 cmHg'nin altında tutulması önerilmektedir. Böbreği de koruyan tansiyon ilaçları diyabette tercih edilebilir. Bunun yanında tuzu azaltmak, lifi arttırmak, kilo vermek, egzersiz yapmak, sigarayı bırakmak ve alkolü belirgin azaltmak da diyabette kan basıncı kontrolünde faydalıdır.
Felcin belirtileri şunlardır: Vücudun bir tarafında aniden gelişen yüzde, kolda ve bacakta hissizlik ve kuvvetsizlik, konuşma ve anlamada zorlanma, denge kaybı, yürüme güçlüğü, sersemlik hissi, görme kaybı veya çift görme ve ani şiddetli başağrısı gözlenebilir. Erken ve uygun tedavi beynin daha fazla hasarlanmasını azaltabilir ve iyileşme şansı artar.
Bazen kontrolsüz diyabette ayak ve bacak damarlarında daralma ve tıkanma gelişebilir. Bu durumda yürürken durmayı gerektiren bacak ağrısı olabilir. Ayakta yara gelişirse damarlar tıkalı olduğundan iyileşmesi gecikir. Böyle bir durumda bacaktaki damara balon/stent uygulaması veya ameliyat ile tedavi gerekebilir. Bacaklardaki damar tıkanıklığını önlemek ve engellemek için öncelikle sigara bırakılmalıdır. Kan şekeri, kan basıncı ve kolesterol düzeyleri kontrol altında tutulmalıdır. Aspirin alımı doktora danışılmalıdır.
Kalp hastalığı ve felci önlemek için neler yapılabilir?
Kan şekeri ve son 3 aylık şeker ortalamasını gösteren HbA1c tetkiki kontrol altında tutulmalıdır. Kan basıncı 13'e 8 cmHg'nin altında olmalıdır. LDL yani kötü kolesterol 100 mg/dl'nin altında, trigliserid 150 mg/dl'nin altında olmalıdır. HDL yani iyi kolesterolün erkekde 40, kadında 50 mg/dl üstünde olması hedeflenmelidir. En az yılda bir kolesterol ölçümü yapılmalıdır. Fiziksel aktivite arttırılmalı, bir engel yoksa haftanın en az 5 günü 30 dakikalık egzersiz yapılmalıdır. Beslenme düzenine dikkat edilmeli, lifi yüksek, yağdan fakir gıdalar tercih edilmelidir. Gerekiyorsa kilo verilmelidir. Sigara bırakılmalıdır. Günlük aspirin almak gerekliliği doktora danışılmalıdır. Diyabet ilaçları düzenli kullanılmalıdır.
Komplikasyonları Önlemek için genel olarak neler yapabilirsiniz?
Diyabetin Takibi: Hastalığın takibinde hastanın kendisinin yapacağı kan şekeri ölçümleri önemlidir. Diyabet eğitim hemşiresi bu eğitimi vermektedir. Hastanın doktoru hangi aralarla ve hangi saatlerde ölçüm yapacağını hastaya belirtir. Hasta da düzenli yaptığı ölçümleri kan şekeri takip çizelgesine kaydeder. Aldığı ilaçları belirtir. Doktora her geldiğinde yaptığı ölçümleri gösterir. Hangi zamanlarda ölçüm yapacağını doktoruna danışır. Hedeflenen değerler hastadan hastaya farkedebilir, genel olarak açlık şekeri 70-130, ikinci saat tokluk şekeri 180 mg/dl'nin altında olmalıdır. Bir gebe için ise açlık şekerinin 90, tokluk şekerinin 120 mg/dl'nin altında olması beklenmektedir.
HbA1c testi son 3 ay içindeki ortalama kan şekerini göstermektedir. Yılda 3-4 ölçüm yararlıdır. Hedef değer %6.5, bazı hastalar için ise %7'nin altıdır. HbA1c ne kadar düşükse diyabet komplikasyonu görülme riski o kadar azdır. Eğer HbA1c yüksekse tedavi planında değişiklik gerekmektedir: bu diyet, egzersiz ve ilaçlarda düzenleme ile yapılabilmektedir.
Beslenme: Diyetisyen ve doktorunuzun önerdiği sağlıklı beslenme düzenine uymaya çalışınız.
Egzersiz: Haftada en az 5 gün 30 dakikalık aktivite diyabet tedavisinde mucizeler yaratabilir. Hangi egzersizleri yapabileceğinizi doktorunuza danışınız. Yürüyüş çoğu hasta için uygun bir egzersizdir.
Vücut ağırlığı: İdeal kilonuza ulaşmaya çalışın. Bunun için yapılabilecekleri doktorunuza danışınız.
İlaçlar: İlaçlarınızı doktorunuzun önerdiği şekilde ve saatlerde kullanınız. Yan etki veya hipoglisemi olduğunda doktorunuza danışınız.
Diğer önlemler nelerdir? Diyabette komplikasyonları önlemek için sadece şekerin kontrolü yeterli değildir. Kan basıncı ve kolesterolün belli sınırlarda tutulması özellikle kalp-damar hastalıklarını önleyebilir.
Diyabet hastalarında kan basıncı 13'e 8 cmHg'nin altında olmalıdır.
LDL yani kötü kolesterol 100 mg/dl'nin altında, trigliserid 150 mg/dl'nin altında olmalıdır. En az yılda bir kolesterol ölçümü yapılmalıdır.
Sigara: Diyabet ve sigara çok tehlikeli bir ikilidir. Sigaranın diyabet komplikasyonlarını arttırdığı bilinmektedir. Özellikle kalp krizi, felç, böbrek hastalığı ve sinir tutulumu sigara ile artmaktadır. Bu nedenle hemen sigarayı bırakmak için bir önlem alınız.
Ağız bakımına özen gösteriniz. Yılda en az 2 kere diş hekimine muayene olunuz.
En az yılda bir göz arkası ve ayak muayenesi ve idrarda albumin ölçümü yaptırınız.
Ayak bakımını günlük yapmaya özen gösteriniz.
Her yıl grip aşısı olunuz.
Zatürre aşısı için doktorunuza danışınız..