Sağlık Rehberi

Ergenlik çocukluktan yetişkinliğe geçiş sürecidir. Bu dönemde büyüme hızlanır, cinse ait   seksüel bulgular ortaya çıkar, hormonal, duygusal değişiklikler ile birlikte kimlik kazanma, üreme potansiyelini kazanma gibi bedensel ve ruhsal değişiklikler görülür. Ergenliğin ilk belirtisi kız çocuklarda meme büyümesi, erkek çocuklarda ise testis boyutlarının artmaya başlamasıdır. Bu bulgular kızlarda 8-13 yaşlar arasında (ortalama 11-11,5 yaş civarında), erkek çocuklarda ise 9-14 yaş aralığında (ortalama 11.5-12 yaş civarında) ortaya çıkar. 

Ergenliğin başlangıç bulgularını takip eden süreçte koltuk altı ve pubik bölgede kıllanma görülür.  Erkek çocuklarda sakal, bıyık çıkması, ses kalınlaşması, vücut yağ dağılımında değişiklikler kas kütlesinin artması, spermatogenezin başlaması, kızlarda ise yağ dokusunun artması ve menarşın başlaması ile   erişkin döneme geçilir.  Bu süreç ilk ergenlik bulgularının başlamasını takiben ortalama 2,5 yıldır, ancak dört yıla kadar uzayabilir.  

Ergenlik döneminde artan cinsiyet hormonlarının etkisi ile boy uzamasını sağlayan hormonlarda artma ve boy uzamasında hızlanma olur, kızlarda ergenliğin başlangıcında erkeklerde ergenliğin sonlarına doğru boy uzaması belirginleşir daha sonra kemiklerdeki büyüme hattının kapanmaya başlaması ile büyüme hızı azalır. Ergenlik süreci; başlıca beyinden salgılanan hormonların etkisi ile kızlarda overlerden östrojen hormonu, erkeklerde testislerden salgılanan testosteron hormonu ve böbreküstü bezlerinden salgılanan bazı hormonların harekete geçmesi ile başlar ve devam eder. 

Ergenlik bulgularının kızlarda 8 yaş, erkek çocuklarda 9 yaşından önce başlamasına erken ergenlik denir. Bu durum ergenlik sürecinde etkili olan hormonların erken harekete geçmesi sonucu ortaya çıkar.  Ergenliğe neden olan hormonların aktivasyonu genetik yatkınlık, coğrafi nedenler, ırksal özellikler, obezite veya endokrin bozucular adını verdiğimiz bazı kimyasal maddelere maruz kalma gibi çevresel faktörlere bağlı olarak    oluşabilmektedir.   Bazen   beyinden salgılanan ve gonadları uyaran   hormonların erken aktifleşmesine bağlı gonadlardan östrojen ve testosteron salgısının artması söz konusudur, veya gonadlara veya böbreküstü bezlerine ait nedenlerden dolayı  artan hormonların etkisi ile erken ergenlik bulguları ortaya çıkabilmektedir. Normal şartlarda oluşan fizyolojik ergenliği   başlatan beyinden salgılanan hormonlar vaktinden önce harekete geçerse   santral kaynaklı erken  ergenlik  oluşur ki diğer adı gerçek erken  ergenliktir.   Gerçek erken ergenliğin nedeni çoğu zaman belirlenemez, ancak    genetik bozukluklar, kafa içi tümörleri, merkezi sinir sistemi hastalıkları, beyinin anatomik yapısındaki bozukluklar gonadları uyaran beyinden salgılanan hormonların  salınımını arttırarak  gerçek  erken ergenlik bulgularının ortaya çıkmasına neden olabilmektedir .  Gerçek erken ergenlik kız çocuklarında erkeklere nazaran daha fazla oranda görülmektedir. Bulguların başlama yaşı küçüldükçe özellikle 6 yaşından küçük kız çocuklarında kafa içi tümörleri veya genetik bozukluklar gibi altta yatan bir hastalığın bulunması olasılığı yükselir. Erkek çocuklarda erken ergenlik sıklıkla obeziteye bağlı olarak ortaya çıkar ancak gerçek erken ergenlik bulguları olan erkek çocuklarında beyin bölgesinde bir patoloji bulunması ihtimali yüksektir. 

Erken ergenlik bulgularının başlama yaşı kadar bulguların ilerleme hızı da hastaların tanı ve takibinde önemlidir. Gerçek erken ergenlik durumunda bulgular hızlı ilerleme gösterir. Bazı durumlarda kızlarda sadece meme büyümesi veya heriki cinsde pubik bölgede kıllanma başlar ancak ergenliğin diğer bulguları ortaya çıkmaz,  kemik yaşında ve boy uzamasında hızlanma görülmez, bu durum  erken ergenlik olarak kabul edilmez, fakat  bazen  bu bulgular erken ergenliğe dönüşebileceğinden bulguların  seyri takip edilmelidir. Ergenlik bulgularının erken ortaya çıkmasının diğer bir nedeni beyinden salgılanan hormonlara bağlı olmadan   kızlarda overlerden erkeklerde testislerden veya böbreküstü bezlerinden cinsiyet hormonlarının aşırı salgılanmasına bağlı olarak ortay çıkan gerçek olmayan ya da yalancı puberte dediğimiz durumdur. Gonadlara ait nedenler arasında kızlarda overlerin östrojen salgılayan tümörleri, kistleri, erkek çocuklarda testis tümörleri ya da heriki cinste genetik nedenlere bağlı gonadların aşırı hormon salgılaması   sayılabilir. Kız ve erkek çocuklarda aşırı kilo alma çevresel kirlenmeye bağlı hormon bulaşık gıdaların tüketilmesi veya   vücudun hormon dengesini bozan kimyasal maddelere maruz kalmak ya da dışardan hormon ilacı almak da ergenlik bulgularının erken  ortaya çıkmasına yol açabilir. Fiziksel bulguların ortaya çıkması nedene bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Erken ergenlik şikayeti ile başvuran kız çocuklarında ilk bulgu genellikle meme büyümesidir, ancak erkek çocuklar ve bazı kız hastalar genital bölge ve koltukaltı kıllarının çıkması şikayeti ile de başvurabilmektedirler. Erkek çocuklarda erken ergenliğin ilk bulgusu olan testislerin büyümesi genellikle fizik muayene sırasında hekim tarafından tespit edilmektedir. Diğer bulgular arasında yaşına göre boy uzamasının hızlanması, koltukaltı ter kokusunun farkedilmesi, yüzde ve vücutta aknelerin çıkması   erken ergenliği düşündürmelidir. Bu bulgular ile başvuran hastalarda hormonal tahlillerin yanısıra ultrasonogafik inceleme, kemik yaşı değerlendirilmesi veya  gerekli durumlarda ileri görüntüleme tetkikleri ,genetik testler  yapılmaktadır.  Ultrasonografik incelemede kızlarda uterusun ve gonadların büyüklüğü, endometrium kalınlığı erkek çocuklarda testis volümü ölçülür, patolojik bir oluşum olup olmadığına bakılır. Kemik yaşı tayini vücut maturasyonunu gösteren önemli bir bulgudur, büyüme potansiyeli hakkında bilgi verir. Bazı hastalarda kemik yaşı takvim yaşından ileride olabilir, kemik yaşının hızlı ilerlemesi hastalığın hızlı ilerlediği hakkında yol göstericidir.  Erken ergenlik şüphesi olan hastalar çocuk endokrinolojisi merkezlerinde takip ve tedavi edilmektedirler. Tedavi nedene bağlı olarak fizik muayene ve laboratuvar bulgularının seyrine göre değişmektedir. Kız çocuklarında daha çok 6 ay-2 yaş arasında görülen meme büyümesi   genellikle kendiliğinden geriler. Bazı durumlarda hastalık bulguları çok yavaş ilerler tedaviye gereksinim duyulmaz, bulguların hızlı ilerleme gösterdiği durumlarda tedavi gerekmektedir. Tedavide geç kalınan durumlarda çocuklarda ortama adaptasyonda zorluklar, psikolojik bozukluklar, erken adet görme, kemik yaşı ilerlemesine bağlı boyun kısa kalması gibi istenmeyen sonuçlar görülebilmektedir. Bu nedenle bu hastalar belirli   aralıklar ile çocuk endokrinolojisi merkezlerinde takip edilmelidirler. Ergenlik yaşının erkene kaymasında rol oynayan faktörlerden obeziteden kaçınma, katkı maddeli hazır gıdalardan uzak durma,  yaşa uygun fiziksel  aktivite, çocukların ruhsal streslerden uzak tutulması  gibi  önlemler  erken ergenliğin önlenmesinde  göz önüne alınmalıdır .